Op 22 april 1983 werd John Louis Evans naar de executiekamer geleid en vastgebonden op de elektrische stoel. Hij schoot in 1977 een pandjesbaas dood tijdens een overval Ondanks een gedetailleerde bekentenis kreeg hij de elektrische stoel. De stroom werd aangezet, maar na de eerste stroomschok barstten vonken en vlammen uit de elektrode die aan zijn been was bevestigd. De elektrode sprong uit de riem die hem op zijn plaats hield en vloog in brand. Hetzelfde gebeurde daarna in de buurt van zijn linker slaap. Twee artsen kwamen de kamer binnengerend en voelden nog een hartslag. De elektrode werd weer aan zijn been bevestigd en er werd nog een schok van elektriciteit aangebracht. Dit resulteerde in meer rook en brandend vlees. Opnieuw vonden de dokters een hartslag. De smeekbedes van Johns advocaat negerend, werd een derde elektrische schok toegepast. De executie duurde veertien minuten en liet Johns lichaam verkoold en smeulend achter.
De doodstraf bestaat vooral nog in Azië, het Midden Oosten en in een aantal Afrikaanse landen. In Europa voert alleen Wit-Rusland nog de doodstraf uit. Ook in de VS vinden er nog steeds executies plaats. Maar wat gebeurt er als een executie mislukt? Hoe vaak komt dat voor? En wanneer wordt een executie gezien als ‘mislukt’? Bij welke seriemoordenaars is de executie mislukt en hoe verliepen deze executies?
Wanneer is een executie mislukt?
Volgens de Amerikaanse hoogleraar Austin Sarat is een executie mislukt wanneer er een storing is in of afwijking van het protocol voor een bepaalde uitvoeringsmethode. Het protocol kan worden vastgesteld door de normen, verwachtingen en deugden van elke methode of door de officieel aangenomen uitvoeringsrichtlijnen van de overheid. Mislukte executies zijn ‘die met onvoorziene problemen of vertragingen die, althans aantoonbaar, onnodige pijn voor de gevangene veroorzaakten of die grove incompetentie van de beul weerspiegelen.’ Dit beschrijft hij in zijn boek ‘Gruesome Spectacles: Botched Executions and America’s Death Penalty’ uit 2014.
Voorbeelden van dergelijke problemen zijn onder andere gevangenen die vlam vatten terwijl ze worden geëlektrocuteerd, gewurgd worden tijdens ophangingen (in plaats van hun nek te laten breken) en de verkeerde doseringen van specifieke medicijnen voor dodelijke injecties krijgen toegediend.
Hoe vaak komt het voor?
Uit zijn onderzoek blijkt dat tussen 1890 en 2010 ruim 3% van de executies in de VS is mislukt. De executiemethode met de meeste problemen is de dodelijke injectie. Bij ruim 7% van de executies vonden er problemen plaats. Een eerste probleem bij deze methode is dat er niet altijd een geschikte ader gevonden kan worden om het infuus op aan te sluiten. Dit gebeurde ook bij Romell Broom. Hij zou geëxecuteerd worden op 15 september 2009. Twee uur lang werd tevergeefs geprobeerd een geschikte ader te vinden voor het infuus. Na een uur had Romell zoveel pijn, dat hij de beulen hielp bij het vinden van een ader, maar ook dat lukte niet. Uiteindelijk werd zijn executie uitgesteld. Deze werd steeds weer vastgesteld en uitgesteld. De laatst geplande datum was 16 maart 2022. Hij stierf uiteindelijk aan COVID op 28 december 2020.
Een tweede probleem is, dat niet elke gevangene goed reageert op de dodelijke medicatie die wordt toegediend. Zo ook bij Bert Leroy Hunter (kijk verderop in het artikel).
Een derde probleem is dat de training die degene krijgen die de injectie moeten toedienen niet overal even goed is. Zo werd bij Angel Nieves Diaz de dodelijke injectie niet in een ader gespoten, maar kwam het terecht in de zachte weefsels van zijn lichaam. Na het toedienen van de eerste injectie probeerde Angel te wat te zeggen maar bleef zitten met een pijnlijke grimas op zijn gezicht. Er werd een tweede dosis toegediend, maar ook toen duurde het nog 34 minuten voordat Angel uiteindelijk stierf.
In de laatste jaren is er te weinig medicatie beschikbaar om überhaupt nog de dodelijke injectie toe te dienen. Verschillende staten gaan daarom over op andere methodes.
De executiemethode die in de VS nooit heeft gefaald is het vuurpeloton. Buiten de VS bleek dit niet altijd een succes. De Thaise Ginggaew Lorsoungnern stond voor een vuurpeloton, maar geen van de tien kogels had haar hart geraakt. In het mortuarium bleek ze nog te leven. Ze had een zogenaamde situs inversus, waarbij belangrijke organen gespiegeld zitten in het lichaam. Bij een tweede poging werd ze wel dodelijk geraakt.
Uitstel van executie na mislukte poging
Tot 2024 is iedere gevangene bij wie de executie mislukte alsnog geëxecuteerd in de VS. Meestal werd er net zo lang doorgegaan met de executie tot de gevangene stierf. Er zijn een paar mislukte executies bekend waarbij de executie naar een ander moment werd verplaatst. Zo zou Willie Francis toen hij zestien jaar oud was geëxecuteerd worden via de elektrische stoel in 1945 in Louisiana VS. Een dronken gevangenismedewerker had de stoel niet goed aangesloten. Nadat de stroom werd ingeschakeld kreeg Francis een schok en schreeuwde hij herhaaldelijk: ‘Stop it! Let me breathe!’ Hij bleef leven. De executie werd afgebroken en hij ging in hoger beroep bij het Amerikaanse Hooggerechtshof. Zijn argument was dat hij al geëxecuteerd was, ondanks dat hij was blijven leven. Het Hooggerechtshof ging hier niet in mee. Op 9 mei 1947 kreeg hij opnieuw de elektrische stoel en stierf.
Overstappen naar andere methode
Bij één gevangene is uiteindelijk een nieuwe methode toegepast. Op 17 november 2022 zou Kenneth Eugene Smith worden geëxecuteerd via dodelijke injectie. Toen het de uitvoerders na anderhalf uur nog niet lukte om het infuus aan te brengen werd de executie gestaakt. Op 24 januari 2024 werd Kenneth de eerste gevangene in de VS die werd geëxecuteerd via stikstofhypoxie. De terdoodveroordeelde krijgt een masker op, zodat hij wordt gedwongen om pure stikstof in te ademen. Binnen tien seconden verliest hij zijn bewustzijn, en enkele minuten later sterft hij als gevolg van zuurstofgebrek in de hersenen. Kenneth Eugene Smith werd elf minuten na het opzetten van dit masker doodverklaard.
Mislukte executies bij seriemoordenaars
Ook meerdere seriemoordenaars kregen te maken met een mislukte executie.
Gordon Northcott
Gordon Northcott verhuistde op zijn achttiende van Canada naar Los Angeles met zijn ouders. Eenmaal daar kocht zijn vader een kippenboerderij voor hem in het zuiden van Californië. Daar misbruikte hij tientallen jonge jongens. De meeste jongens bracht hij daarna naar huis, maar tenminste vier van de jongens vermoordde hij. Hij kreeg hiervoor de doodstraf door ophanging.
Op 2 oktober 1930 werd hij op het gevangenisterrein naar de galg gebracht. Zo’n 140 mensen waren er getuige van dat de 23-jarige Gordon in paniek het terrein op kwam: ‘Hang me niet op! Hang me niet op!’ schreeuwde hij. Hij sloeg en schopte om zich heen. Hij was zo vermagerd en in paniek, dat hij stond te trillen voor het schavot. Het lukte hem zelf niet het schavot op te klimmen, dus de beul droeg hem. Zijn ogen werden bedekt, zodat hij de balk met de strop niet kon zien. Vervolgens deed de beul de kap over zijn hoofd. Normaal gesproken staat iemand rechtop op het luik, dat weggeklapt wordt. Dan is het touw nog slap en wordt de nek gebroken door de kracht van het touw. Gordon was te verslapt om nog rechtop te staan. Hierdoor was het touw al gespannen op het moment dat het luik onder hem werd weggeklapt. Daardoor brak zijn nek niet bij het wegklappen van het luik. Het duurde uiteindelijk nog elf lange minuten totdat Gordon stierf door verwurging.
Jimmy Lee Gray
Jimmy Lee Gray vermoordde in 1968 zijn vriendin Elda Louise Prince in Parker Arizona. Hij kreeg hiervoor 20 jaar cel. Na zeven jaar kwam hij vrij wegens goed gedrag. Hij verhuisde naar Mississippi en verkrachtte en vermoordde daar in 1976 de drie-jarige Deressa Jean Scales. Hiervoor kreeg hij de doodstraf door middel van de gaskamer.
Op 2 september 1983 werd hij naar de gaskamer geleid. Er zaten veertien getuigen in de getuigenzaal, waaronder journalist Dan Lohwasser. Volgens de autoriteiten van Mississippi was Jimmy binnen twee minuten nadat het cyanidegas de gaskamer was ingeleid dood. Dan Lohwasser zag iets anders gebeuren. Hij zag dat om 12.10 uur het gas de gaskamer inkwam. Vervolgens zag hij Jimmy herhaaldelijk naar adem snakken. Ook hoorde hij hoe Jimmy meerdere keren hard met zijn hoofd tegen een ijzeren paal achter zijn hoofd bonkte. Hij zag hem vechten en proberen los te breken uit de riemen waarmee hij vast zat. Na acht minuten was hij nog steeds in leven.
Toen kwamen de autoriteiten naar de getuigenzaal en geboden hen naar buiten te gaan. Het is verboden om getuigen te verwijderen uit de zaal als de gevangene nog niet overleden is. Volgens de autoriteiten zou hij al overleden zijn en was er niets aan de hand. Volgens de getuigen was hij nog steeds in leven en was de verwijdering dus niet toegestaan. Later zeiden autoriteiten dat Jimmy drie minuten nadat het gas de kamer in was gekomen was overleden aan een hartaanval. De getuigen zeiden zeker te weten dat hij nog in leven was toen zij uit de zaal werden verwijderd.
De officiële tijd van sterven werd door artsen vastgesteld op 12.48 uur. De kans is dus groot, dat de getuigen gelijk hadden. Later bleek dat de beul Thomas Berry Bruce die de leiding had over executie dronken was ten tijde van de executie.
Rhonda Belle Martin
Rhonda Belle Martin vermoordde tussen 1937 en 1951 haar moeder, twee echtgenoten en drie van haar kinderen door vergiftiging. De enige reden die ze hier zelf voor kon bedenken was dat ze het fijn vond om aandacht en medeleven te krijgen. Ze werd opgepakt toen de vergiftiging van nog een echtgenoot, die de zoon van haar laatste was, de moordpoging overleefde. Voor de zes moorden kreeg ze de doodstraf door middel van de elektrische stoel.
Op 11 oktober 1957 was het zover. Rhonda liep de executiekamer binnen met een bijbel in haar hand. Al lopend bleef ze psalm 23 reciteren. Ze nam plaats op de elektrische stoel en werd vastgebonden. De bijbel bleef op haar schoot liggen. Het signaal werd gegeven dat de executie kon beginnen. De beul haalde de schakelaar over, maar er gebeurde niets. Terwijl Rhonda vastgebonden bleef zitten op de stoel deden de autoriteiten onderzoek waarom er niets gebeurde. Toen bleek dat een paar draadjes niet goed waren aangesloten. Het euvel werd verholpen en een uur later werd het signaal nogmaals gegeven. Dit keer lukte de executie wel.
Nadat Rhonda geëlektrocuteerd was werd de bijbel van haar schoot gehaald en aan haar advocaat gegeven. Hier bleek een briefje in te zitten: ‘Na mijn dood, of dat nou natuurlijk is of niet, wil ik dat mijn lichaam wordt overgedragen aan een wetenschappelijk instituut. Zij mogen het gebruiken zoals zij het goed achten. Vooral om uit te zoeken waarom ik de misdaden heb gepleegd. Ik snap het niet, want ik had er geen reden toe. Er moet iets mis zijn met me. Als iemand het vindt, hoeft een volgend persoon niet zo te lijden zoals ik heb gedaan.’
Ondanks dat de advocaat dit briefje overhandigde aan de autoriteiten werd haar lichaam een paar dagen later aangeboden aan haar familie. Onderzoek heeft nooit plaatsgevonden.
Stephen McCoy
Stephen McCoy pleegde in 1980 en 1981 drie moorden, samen met zijn partners in crime James Paster en Gary LeBlanc in Texas. Daarvoor kreeg hij de doodstraf via een dodelijke injectie. Op 24 mei 1989 was het zover. De getuigenzaal zat vol met mensen die wilden aanschouwen hoe hij geëxecuteerd werd.
Stephen werd vastgebonden op de brancard en de dodelijke injectie werd toegediend. Vrijwel direct begon hij te hijgen en naar adem te happen. Daarna kromde hij zijn rug, waardoor hij met zijn bovenlijf van de brancard afkwam. Toen zijn lichaam weer terugkwam op de brancard trilde hij over zijn hele lichaam. Eén van de getuigen die de executie aanschouwde viel flauw en sloeg tijdens het flauwvallen een medegetuige omver. Later zei de procureur-generaal van Texas Jim Mattox dat Stephen ‘een wat sterkere reactie leek te hebben’. Ook gaf hij toe, dat ‘de medicijnen mogelijk in een zwaardere dosis of te snel zijn toegediend.’
Donald Eugene Harding
Donald Eugene Harding vermoordde in 1979 en 1980 zes mensen tijdens overvallen en berovingen in Arizona. Hij kreeg hiervoor de doodstraf door middel van de gaskamer. Op 6 april 1992 vond de executie plaats. Dit ondanks de vele verzoeken van zijn advocaten om dit niet te doen vanwege organisch hersensyndroom, dat Donald opliep tijdens zijn geboorte.
Kort na middernacht werd Donald de gaskamer binnengebracht. Er waren acht getuigen aanwezig, waaronder zijn advocaat Jim Belanger en procureur-generaal Grant Woods. Toen Donald vastgebonden in de stoel in de gaskamer zat werd het gordijn opgetrokken, zodat de getuigen de executie konden bekijken. Op het moment dat Donald procureur-generaal Grant Woods zag begon hij hem uit te schelden en zijn middelvinger op te steken. Dat duurde echter niet lang. Zodra de rook van het gas de kamer binnenkwam begon Donald naar adem te happen en kreeg hij spastische krampen in zijn lichaam. Dit duurde ruim tien minuten.
Zijn advocaat Jim Belanger schreef hier later over: ‘Op 6 april 1992 was ik getuige van de executie van mijn cliënt, Don Harding, in de gaskamer van Arizona. Zijn dood was traag, pijnlijk, vernederend en onmenselijk. Zijn armen en benen waren stevig vastgebonden aan de stoel. Hij was vrijwel naakt en droeg alleen een witte, luierachtige onderbroek. Toen de giftige gassen zijn gezicht hadden bereikt keek hij in mijn richting. Zijn gezicht was rood en verwrongen alsof hij probeerde te vechten door enorme pijn. Zijn mond was dichtgeknepen en zijn kaak was verkrampt. Dons lichaam begon heftig te krampen en zijn armen spanden zich tegen de riemen. Zijn gezicht en lichaam werden dieprood en de aderen in zijn slapen en nek begonnen uit te puilen totdat ik dacht dat ze zouden ontploffen. Om de paar seconden snakte hij naar adem. Hij trilde oncontroleerbaar en zijn lichaam was geteisterd door spasmen. Zijn hoofd bleef heen en weer schokken. Zijn handen waren stevig gebald. Spuug kwijlde uit zijn mond. Ik kon niet geloven dat het zo lang duurde. Twee keer moest ik tegen de muur achter me leunen. Mijn hart ging sneller en ik dacht dat ik zou overgeven. Ik huilde. Het duurde 10 minuten en 31 seconden voordat Don Harding stierf. Minstens acht van die minuten kronkelde hij van doodsangst. Het is een beeld van wreedheid dat me de rest van mijn leven zal achtervolgen.’
Naar aanleiding van de executie van Donald Eugene Harding is de gaskamer niet meer de enige executie-mogelijkheid in Arizona. Na deze executie wordt het mogelijk om in Arizona te kiezen tussen de gaskamer en dodelijke injectie.
John Wayne Gacy
John Wayne Gacy, The Killer Clown, is alom bekend. Net als zijn misdaden. Hij werd schuldig bevonden aan de moord op 33 jonge jongens. Iedereen kent de beelden van de lichamen die uit de kruipruimte van zijn huis worden gehaald. Hij kreeg hiervoor de doodstraf door dodelijke injectie. Wat niet iedereen weet is, dat dit niet helemaal soepel verliep.
Op 10 mei 1994 aan het begin van de nacht werd John Wayne Gacy naar de executiekamer geleid. Duizenden mensen hebben zich buiten verzameld om te kunnen juichen als de executie is geweest. Ook stond er een klein clubje mensen te demonstreren tegen de doodstraf.
Om 0.40 uur begon de procedure voor het toedienen van de dodelijke injectie. Tijdens het toedienen van de injectie stolden de chemicaliën die bij de executie werden gebruikt onverwacht. Hierdoor raakte de infuusslang verstopt. Het executieteam verving de verstopte buis en de executie werd hervat. De hele procedure duurde 18 minuten. Anesthesiologen weten het probleem aan de onervarenheid van de gevangenisfunctionarissen bij het uitvoeren van een executie. Deze fout heeft ertoe geleid dat Illinois een alternatieve methode van dodelijke injectie heeft aangenomen.
Bennie Eddie Demps
Bennie Eddie Demps zat in Florida vast voor twee moorden die hij pleegde in 1971. In 1976 werd hij beschuldigd van het doodsteken van medegevangene Alfred Sturgis. Naar eigen zeggen was hij onschuldig. Toch kreeg hij hiervoor de doodstraf.
Op 7 juni 2000 was het zover. De getuigenzaal zat vol. Daar zat ook zijn advocaat George Schaefer. Toen het gordijn open ging waren de twee infusen die nodig zijn voor de executie al geplaatst. Dit duurde langer dan verwacht, ruim een half uur langer. Toen het gordijn werd geopend richtte Bennie zich meteen tot zijn advocaat. Zijn stem klonk door de luidspreker in de getuigenzaal: ‘Meneer Schaefer, dit is geen executie, die is een afslachting, een moordpartij. Ze hebben in mijn armen en benen gesneden. Ik had veel pijn. Ik wil graag dat u een onderzoek instelt.’ Vervolgens werd de dodelijke injectie gegeven.
Later zei afgevaardigde van de gevangenis James Crosby: ‘Dat het zo lang duurde heeft ook te maken met het wachten op de bevestiging van het Hooggerechtshof. En er was inderdaad ook een chirurgische ingreep nodig.’ De beulen hadden geen problemen om één ader te vinden, maar omdat het Florida-protocol een tweede alternatieve intraveneuze infuus vereist, bleven ze proberen om een andere naald in te brengen en gaven ze dit uiteindelijk dit op.
Bert Leroy Hunter
Bert Leroy Hunter pleegde drie moorden tijdens overvallen in Missouri. Hiervoor kreeg hij de doodstraf. In eerste instantie vroeg hij zelf om de doodstraf, maar later trok hij dit in. Hij zei dat hij deze uitspraak deed terwijl hij geestesziek was.
Op 28 juni 2000 vond de executie plaats. Bij hem ging het inbrengen van het infuus goed, maar zijn reactie op de ingebrachte dodelijke medicatie was extreem. Zodra de medicatie werd ingebracht hapte hij naar adem, hoestte hij minuten lang en had hij heftige stuiptrekkingen. Zijn hoofd en borst schokten heftig op en neer op de brancard. Volgens zijn advocaat leed hij een gewelddadige en pijnlijke dood.
Alva Campbell
Op 15 november 2017 werd Alva Campbell naar de executiekamer gebracht. De executie van Alva was al meerdere keren uitgesteld vanwege zijn slechte mentale en fysieke gesteldheid. De getuigen wachtten al anderhalf uur. Later bleek dat de beulen eerste een half uur bezig waren geweest een ader in zijn arm te vinden. Toen dit niet lukte gingen ze verder met zoeken in zijn benen. Na anderhalf uur werd besloten de executie uit te stellen. Alva werd in een rolstoel afgevoerd. De getuigen werden weggestuurd zonder uitleg wat er aan de hand was. Ruim drie maanden na de mislukte executiepoging stierf Alva Campbell op 3 maart 2018 in zijn cel aan terminale medische aandoeningen.
Verandering in 2024?
Tot nu toe werd bij niemand bij wie de executie mislukte zijn straf omgezet. Of de executie werd net zolang doorgezet tot het wel lukte, of er kwam een tweede executie, of de ter dood veroordeelde stierf een natuurlijke dood voor de tweede poging tot executie. Het zou kunnen dat daar nu verandering in komt.
Op 28 februari 2024 zou Thomas Creech worden geëxecuteerd in in Idaho. Hij zat toen al bijna 50 jaar op death row, wat hem de langstzittende gevangene op death row in Idaho maakte. Hij was ter dood veroordeeld voor vijf moorden. Later bekende hij zelf in een interview dat hij 42 moorden zou hebben gepleegd. De autoriteiten achten de kans groot dat dit klopt.
Op 28 februari 2024 werd Thomas naar de executiekamer geleid. Het uitvoeringsteam probeerde en faalde acht keer om een functioneel infuus in te brengen. Ze probeerden dit naar eigen zeggen in zijn armen, benen, handen en voeten. Na 58 minuten stopten ze hun pogingen en werd Thomas teruggebracht naar zijn cel. De reactie van zijn advocaten was: ‘Dit is wat er gebeurt wanneer onbekende personen met een onbekende training worden toegewezen om een executie uit te voeren.’
Het is nog onbekend wat er nu met Thomas gaat gebeuren. Er is nog geen nieuwe executiedatum vastgesteld, maar zijn straf is ook nog niet omgezet.